Het tam maken van je papegaai

“Hoe maak ik mijn papegaai tam?”

Het is zonder twijfel een van de meest voorkomende vragen die ik krijg in mijn werk als gedragstherapeut. Mijn antwoord begint vaak met: veel geduld, liefde en respect.

Ten eerste is het goed om te begrijpen dat, wanneer je net een papegaai in huis hebt gehaald, je papegaai tijd nodig heeft om aan alle veranderingen te wennen. Vaak is onze menselijke neiging om direct bij en aan de papegaai te zitten, hij is immers zo schattig. Wat we hierbij helaas vaak vergeten, is dat de papegaai net een hele stressvolle verandering heeft doorgemaakt. Hij wordt uit zijn vertrouwde omgeving weggehaald, heeft geen idee waar hij terecht is gekomen en alles is ineens helemaal anders. Vaak moet een papegaai plotseling zijn ouders, partner of andere gezinsleden missen. Vreselijk eng, en eigenlijk erg verdrietig, toch?

Het is belangrijk om te begrijpen dat tam maken niet hetzelfde is als de papegaai een trucje aanleren. Je moet eerst vertrouwen opbouwen, je papegaai laten zien dat je niet gevaarlijk bent en dat hij veilig is bij jou. Dit vereist geduld, kennis van leerprincipes en het goed kunnen observeren van de lichaamstaal van je papegaai.

Verschil tussen jonge en oudere vogels

Jonge papegaaien zijn vaak nieuwsgierig en flexibel. Je kunt ze vergelijken met een licht beschilderd canvas, er is nog veel ruimte om verder te schilderen. Afhankelijk van hun socialisatie en blootstelling aan nieuwe, vreemde mensen, dieren en voorwerpen kunnen ze over het algemeen sneller wennen aan mensen. Dit is natuurlijk ook afhankelijk van hoe positief of negatief hun opgedane ervaringen zijn.

Oudere papegaaien hebben al positieve én negatieve leerervaringen en associaties opgedaan. Op basis van die ervaringen hebben ze allerlei gedragingen ontwikkeld om hun dag door te komen. Dit wil niet zeggen dat ze niet tam kunnen worden gemaakt, het vraagt alleen wat meer tijd en zorgvuldigheid.

Enkele (gedragswetenschappelijke) basisprincipes

Habituatie: ook wel gewenning genoemd. Wennen aan prikkels zonder dat er een beloning of straf nodig is.
Klassieke conditionering: een neutrale prikkel wordt gekoppeld aan iets positiefs (bijv. het horen van het geluid van het openen van de kast wordt gevolgd door het krijgen van eten).
Operante conditionering: gedrag wordt beïnvloed door de gevolgen (als de papegaai zijn voet optilt ontvangt hij iets lekkers; hierdoor zal hij het gedrag vaker gaan vertonen).

Stappenplan: tam maken van een papegaai

Maar hoe maak je nu een papegaai (jong óf oud) tam?

Stap 1: Laat de papegaai wennen aan de nieuwe omgeving

Zet de kooi op een rustige, overzichtelijke plek. Het liefst met minimaal één zijde tegen een gesloten muur en op een plek waar de papegaai alles in de omgeving goed kan observeren.
Beweeg rustig en voorspelbaar in de buurt van de kooi.
Praat zachtjes tegen de vogel zonder directe interactie of aanrakingen af te dwingen.
Observeer de lichaamstaal van je vogel. Let goed op signalen van angst en stress en neem afstand wanneer je dergelijke signalen opmerkt.
Geef je papegaai voldoende tijd om te wennen! Het is verleidelijk te denken dat je papegaai na één dag de omgeving al kent. Sommige papegaaien hebben meerdere dagen of zelfs langer de tijd nodig. Gun je papegaai die tijd dus ook.

Waarom:
De eerste indruk is cruciaal. Overprikkeling of forceren kan leiden tot angst, wat het trainen lastiger maakt. De vogel moet eerst vertrouwen krijgen in de omgeving, en jou in die omgeving kunnen observeren als ongevaarlijk (habituatie).

Stap 2: Positieve associatie opbouwen

Wanneer je denkt dat je papegaai voldoende gewend is aan de omgeving en aan jou, kun je voorzichtig proberen verder te gaan met de volgende handelingen:

Probeer te ontdekken wat de favoriete snacks zijn van jouw papegaai. Door meerdere opties aan te bieden krijg je vaak snel door waar de voorkeur van je papegaai naar uitgaat. Bied deze snacks vervolgens aan via een stokje of de tralies van de kooi.
Observeer nog steeds goed de lichaamstaal. Neem weer afstand als je signalen van angst en stress opmerkt.

Waarom:
Via klassieke conditionering leert de papegaai jouw aanwezigheid te koppelen aan iets positiefs (beloning). Wanneer jij naast of voor de kooi staat krijgt hij namelijk zomaar lekkere dingen! Als je dit dagelijks meerdere keren doet, of iedere keer als je langs de kooi loopt iets lekkers aanbiedt, zal het niet lang duren voor je papegaai doorheeft dat jij degene bent die dat lekkers bij zich heeft.

Stap 3: Target en clickertraining
3.1 Targettraining:
Targettraining houdt in dat je je papegaai stapsgewijs leert om een object (bijv. een stokje waar hij met de snavel aan mag komen) te volgen en aan te raken.

Introduceer een target aan je papegaai. Doe dit geleidelijk en niet direct in één keer. Leg de target eerst in de omgeving en breng deze steeds iets dichterbij, tot je papegaai er niet angstig (meer) op reageert en er interesse in begint te vertonen.
Beloon elk contact met de target met iets lekkers. In het begin beloon je zelf het kijken naar de target al. Dit bouw je langzaam uit naar het bewegen richting de target, totdat je papegaai zich veilig genoeg voelt om de target aan te raken.
Zodra je papegaai comfortabel is met de target, kun je de target gebruiken om je papegaai voorzichtig te begeleiden, naar bijvoorbeeld je hand of een andere zitplek.

3.2 Clickertraining:
Een clicker is een klein apparaatje dat een kort, duidelijk klikgeluid maakt. Dit geluid dient als een brugsignaal: het overbrugt de tijd tussen het moment waarop de papegaai het gewenste gedrag uitvoert en het moment waarop hij de beloning krijgt.

Introduceer een clicker aan je papegaai. Dit doe je door simpelweg op de clicker te klikken en direct daarna een beloning te geven. Herhaal dit meerdere keren totdat de papegaai de associatie begrijpt en de klik herkent als een teken dat er iets lekkers aankomt.
Leg het gewenste gedrag “vast”. Kijk goed naar het moment waarop je papegaai het gewenste gedrag laat zien. Zodra dit gebeurt, klik je meteen met de clicker en geef je daarna meteen een beloning. Het is belangrijk dat je precies op het juiste moment klikt, want dit helpt je papegaai begrijpen welk gedrag de beloning oplevert.
Versterk het gedrag. Herhaal en beloon het gewenste gedrag regelmatig. Voeg uiteindelijk een commando toe, zoals een handgebaar of een woord.

Waarom:
Je beloont gedrag dat je vaker wilt zien. Dit versterkt niet alleen jullie band, maar geeft je papegaai ook keuzevrijheid (dit is enorm belangrijk voor het welzijn van je papegaai!).

Stap 4: Werken aan aanraking (indien gewenst)
Het doel van deze stap is dat je papegaai aanraking accepteert zonder dat hier dwang aan te pas komt.

Breng je hand in de buurt van de vogel, zonder direct proberen de vogel aan te raken.
Laat je papegaai het tempo bepalen. Bied bijvoorbeeld een vinger aan, maar let op dat je hierbij niets forceert.
Maak geen onverwachte bewegingen of geluiden, zorg dat de situatie voor je vogel veilig en voorspelbaar is.
Beloon iedere benadering van je papegaai richting je hand. Ook hier beloon je in het begin alleen al het kijken naar de hand met iets lekkers en bouw je dit voorzichtig uit.

Waarom:
Controle over de omgeving en keuzevrijheid verlagen stress. Je papegaai leert dat je handen veilig zijn en dat de situatie voorspelbaar is. Dit is vooral bij oudere of getraumatiseerde vogels cruciaal.

Stap 5: Verplaatsen en samen tijd doorbrengen

Laat je papegaai vrijwillig naar een speelplek of trainingszitstok gaan. Begeleid je papegaai eventueel d.m.v. een target.
Doe samen rustige activiteiten, lees bijvoorbeeld een boek samen of vouw samen de was op.
Leer je papegaai basiscommando’s en bijbehorende gedragingen, zoals bijvoorbeeld “stap op”. Bied hierbij je hand aan als opstapmogelijkheid, zonder je papegaai te dwingen om op te stappen. Beloon iedere poging die je papegaai doet om op te stappen uitgebreid. Maak hierbij eventueel gebruik van een clicker en/of target.

Waarom:
Je bouwt verder aan positieve associaties en leert je papegaai dat interactie met jou plezierig is. Consistentie is hierbij belangrijk.

Tips voor succes

Vermijd straf: dit beschadigt vertrouwen en vergroot angst.
Let op signalen van angst en stress. Wanneer je dergelijke signalen opmerkt, neem wat afstand en geef je papegaai de tijd om weer tot rust te komen.
Werk met kleine stapjes. Een stapsgewijze benadering, dus het gewenste gedrag in kleine stapjes aanleren, is effectiever dan alles tegelijk willen. Kleine stapjes voorkomen dat je papegaai niet begrijpt wat er van hem wordt gevraagd en voorkomt frustratie.

Hulp nodig?

Als gedragstherapeut kan ik je helpen met het trainen met je papegaai. Wil je dat ik je hiermee help? Neem dan contact op voor bijvoorbeeld een traject op maat, dan kunnen we deze samen invullen zoals jij dat wilt.